Identiteit; De dwang tot succes

Ik las net het boek Identiteit van psycholoog en psychoanaliticus Paul Verhaeghe en werd er niet bepaald vrolijk van. 

Dat de man met zijn boek een gevoelige snaar heeft geraakt blijkt uit de populariteit van het boek en de hevige polemiek die het heeft veroorzaakt in kranten en op het internet. 

In zijn boek onderzoekt hij de effecten van dertig jaar neoliberalisme, vrijemarktwerking, privatisering en de relatie tussen de maakbare samenleving en onze identiteit. Hij put hierbij uit zijn  ervaring als psychotherapeut.  Wie wij zijn wordt bepaald door de context waarin wij leven ( wij zijn dus niet ons brein). En die context is momenteel: wie geen succes heeft, zal ziek zijn. 

In onze postmoderne tijd is de maakbaarheid van de maatschappij gekanteld in de maakbaarheid van het individu. Economisch succes geldt hier  als hét criterium. ‘Onszelf ontdekken’ transformeerde naar ‘onszelf maken’ en dat gleed uit in ‘het’ maken. De liefde en het gemeenschapsgevoel zijn in vrije val en individuen gedragen zich overal als gehaaide concurrenten. Ook, en misschien vooral, op het werk voelen we dit. Cijfers is nog het enige beoordelingscriterium en we slepen ons van evaluatie- naar functioneringsgesprek. 

Omdat succes een must is gaan we kijken wat er mis is met diegenen die 'het' niet maken. En zo komen we al snel terecht bij de psychiatrische diagnostiek. Verhaege merkt op dat bij elke nieuwe editie van het Amerikaanse Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders (DSM) er een spectaculaire stijging is van het aantal labels, zoals onder andere ADHD. Wetenschappelijk gezien stellen deze labels volgens hem zeer weinig voor. Hij maakt de vergelijking, iemand die last heeft van Hoge Koorts (HK) en Veel Zweet (VZ) heeft dus HKVZ. Vervolgens stellen we dat iemand die veel koorts heeft en veel zweet, lijdt aan het syndroom of de ziekte HKVZ en net daardoor dus veel zweet en hoge koorts heeft. Een beschrijving wordt dus voorgesteld als de oorzaak van wat er beschreven werd. Hetzelfde met ADHD. Iemand heeft te weinig aandacht (AD) en iemand is te druk (HD), omdat hij ADHD heeft. Het zijn dus eigenlijk cirkelredeneringen die de illusie van wetenschappelijkheid doen ontstaan. Hij merkt eveneens op dat psychodiagnostische criteria altijd berusten op sociale normen. En 'symptomen', zoals druk zijn, niet kunnen stilzitten zijn subjectieve oordelen. Ze zijn niet waardevrij maar reflecteren veeleer de huidige normatieve sociale verwachtingen. En ondertussen blijft het medicijngebruik natuurlijk maar stijgen. 

Wat is daar dan volgens Verhaege allemaal aan te doen? Hij legt een grote verantwoordelijkheid bij onszelf. “Het is niet de ander die moet veranderen; de pijnlijke waarheid is dat we het ook zelf zullen moeten doen”.  We klagen het systeem aan maar anderzijds gedragen we ons op die manier die het systeem voortdurend bevestigt en uitbreidt. Al te graag vervloeken wij bijvoorbeeld die Poolse vrachtwagenchauffeurs die over onze wegen denderen, terwijl die nochtans de consumptiegoederen aanvoeren die wij verkiezen omdat ze het allergoedkoopst zijn.

U begrijpt, nadat ik dit allemaal had gelezen moest ik toch even bekomen en alles eens op een rijtje zetten. Maar ik zal maar positief eindigen. Ik geloof dat er vandaag toch meer en meer mensen zich ervan bewust zijn dat we op deze manier niet verder kunnen en dit moet dan toch wel tot verandering leiden, niet?